TÓM TẮT
Mụn trứng cá là một bệnh da liễu được đặc trưng bởi tình tràng viêm khu trú nang lông tuyến bã, chúng xuất hiện phổ biến ở độ tuổi dậy 12-24 tuổi, ước tính 85% dần số bị ảnh hưởng. Mụn trứng cá có nhiều thể bệnh khác nhau: mụn trứng cá thường, trứng cá mũi sư tử, trứng cá mạch lươn, trứng cá đỏ, trứng cá sẹo lồi,… Cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá đến nay được xác định do: Sự tăng tiết bã nhờn, Sự sừng hóa (keratin hóa) bất thường của phễu nang lông, Sự liên quan của trực khuẩn kị khí gram dương Propionibacterium acnes, Các loại phản ứng viêm. Trong đó sự tăng tiết bã nhờn được coi là điều kiện cần của mụn trứng cá, còn phản ứng viêm được xem là yếu tố then chốt. Vai trò của phản ứng viêm quan trọng đến nỗi ngày nay người ta có xu hướng xem mụn trứng cá là một loại bệnh tự miễn. Biểu hiện của bệnh là nhiều loại tổn thương khác nhau như: nhân mụn (comedon), sẩn, mụn mủ, cục, nang… khu trú ở các vị trí tiết nhiều chất nhờn như mặt, lưng, ngực. Để thuận lợi cho công tác điều trị, bác sĩ lâm sàng thường chia tổn thương thành hai loại, đó là tổn thương viêm (mụn bọc, mụn mủ) và tổn thương không viêm (mụn đầu trắng, mụn đầu đen).
Từ khóa: Mụn trứng cá, tăng tiết bã nhỡn, cơ chế bệnh sinh
AN OVERVIEW OF ACNE VULGARIS
Authors: Ds. Tran Thi Thuy
Institute for Research and Development of Organic Products (IRDOP)
176 Phung Khoang, Nam Tu Liem, Ha Noi, Viet Nam
Acne is a dermatitis, also known as eczema that result in inflammation of the skin, which occurs most commonly at 12-24 years of age, with an estimated 85% of world population get affected. Acne has many different types: acne vulgaris, blackheads, whiteheads, papules, pustules, … The major pathogenic factors involved are: increased production of sebum, obstruction of sebaceous follicles resulting from abnormal keratinization of the infundibular epithelium, infection of propionibacterium acnes, inflammatory reactions. In which the increased production of sebum is considered as the most popular pathogenic factor, and inflammatory reaction is the key factor. The role of the inflammatory response is so important that acne is considered as an autoimmune disease. Symptoms of the disease are many different types of injuries such as comedon, papules, pustules, lumps, follicles … located in the areas where many secretions are released such as your face, back, chest. For treatment, acne has been divided into two clinical types, inflammatory (acne vulgaris, pustules) and non-inflammatory (whiteheads, blackheads).
Keywords: Acne vulgaris, increased sebum secretion, pathogenesis mechanism
1.1. Định nghĩa
Thuật ngữ mụn trứng cá xuất phát từ Hy Lạp “acme” có nghĩa là “nguyên tố của cuộc sống”. Mặc dù nhìn chung được coi là tình trạng lành tính, tự hạn chế, mụn trứng cá có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng về tâm lý hoặc làm sứt mẻ các vết sẹo có thể tồn tại suốt đời [2].
Đó là một rối loạn pleomorphic và có thể hiển thị bất cứ lúc nào trong suốt cuộc đời nhưng phổ biến nhất là ở độ tuổi 12-24, ước tính 85% dân số bị ảnh hưởng [3].
Mụn trứng cá (acne vulgaris), là bệnh da liễu được đặc trưng bởi tình trạng viêm khu trú vùng nang lông – tuyến bã [16]. Sự sừng hóa ở cổ nang lông làm hẹp đường thoát chất bã lên bề mặt da, làm chất bã bị ứ đọng tạo điều kiện thuận lợi cho các vi khuẩn phát triển gây viêm, hình thành trứng cá sẩn, mụn mủ, cục và nang.
Bệnh mụn trứng cá là một bệnh ở vùng nang lông được đặc trưng bởi sự hình thành bởi sự đóng mở các nhân mụn, nốt sần, mụn mủ, nốt sụn và nang [1].
Mụn trứng cá thường xuất hiện ở da nhờn, kèm theo đó là nổi nhân mụn comedones (đầu đen hoặc trắng) ở vùng mặt và thông thường còn có thể xuất hiện ở cổ, vai, ngực và lưng.
Trong các trường hợp bị mụn vừa và nặng, da trở nên ửng đỏ với sự phát triển của các nốt sần gây viêm nhiễm và mụn mủ. Mụn trứng cá thường không ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng, tuy nhiên, bệnh có xu hướng tồn tại dai dẳng, hay tái phát, với biến chứng thường gặp là sẹo lõm, hoặc sẹo lồi, gây mất thẩm mỹ, làm suy giảm đáng kể đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Có sự liên hệ khá rõ ràng giữa bệnh lý mụn trứng cá và xu hướng trầm cảm (depression), đặc biệt là ở người trẻ [4,5].
1.2. Cơ chế bệnh sinh
Cơ chế sinh bệnh được xác định cho đến thời điểm hiện nay là do:
· Sự tăng tiết bã nhờn.
· Sự sừng hóa (keratin hóa) bất thường của phễu nang lông.
· Sự liên quan của trực khuẩn kị khí gram dương Propionibacterium acnes.
· Các loại phản ứng viêm
Trong đó sự tăng tiết bã nhờn được coi là điều kiện cần của mụn trứng cá, còn phản ứng viêm được xem là yếu tố then chốt. Hiện nay, mụn trứng cá được xem là một loại bệnh tự miễn do đó vai trò của phản ứng viêm là rất quan trọng. Biểu hiện của bệnh là nhiều loại tổn thương khác nhau như: nhân mụn (comedon), sẩn, mụn mủ, cục, nang… khu trú ở các vị trí tiết nhiều chất nhờn như mặt, lưng, ngực. Để thuận lợi cho công tác điều trị, bác sĩ lâm sàng thường chia tổn thương thành hai loại, đó là tổn thương viêm (mụn bọc, mụn mủ) và tổn thương không viêm (mụn đầu trắng, mụn đầu đen). Cần lưu ý đến tính chất đa dạng trong tổn thương mụn trứng cá để phân biệt với phát ban trứng cá, vốn thường có triệu chứng là các sang thương đơn dạng (sẩn), cùng lứa tuổi và có thể xuất hiện ở vị trí ngoài vùng tiết bã [16].
1.2.1 Tăng tiết bã nhờn
Tăng tiết bã nhờn là một trong những yếu tố quan trọng nhất liên quan đến sự phát triển của mụn trứng cá. Theo nhóm, bệnh nhân bị mụn tiết ra nhiều bã nhờn hơn so với người bình thường và mức độ nghiêm trọng của mụn trứng cá có liên quan đến mức độ ứ mỡ, phụ thuộc trực tiếp vào kích cỡ và tốc độ tăng trưởng của tuyến nhờn dưới sự kiểm soát của androgens [9].
Tăng nồng độ testosterone trong huyết thanh đã được ghi nhận có liên quan đến bệnh ở bệnh nhân bị mụn trứng cá. Testosterone tự do là thông số duy nhất có thể được sử dụng chẩn đoán ở nam giới. Có sự tương quan thuận giữa androgens và mụn trứng cá cho thấy tầm quan trọng của hoạt tính hormon ngoại biên với da [10].
Tăng tiết bã nhờn ở bệnh nhân bị mụn trứng cá thường do đáp ứng quá mức của cơ thể [7]. Thay đổi khác biệt của testosterone ngoại vi thành dihydrotestosterone có thể giải thích tại sao các tuyến trong vùng bã nhờn tăng lên ở tuổi dậy thì. Mức testosterone huyết tương thường tăng ở những phụ nữ bị chứng mụn trứng cá.
Một vai trò có thể của bã nhờn trong sinh lý bệnh của mụn trứng cá là vai trò chính hoặc liên kết của nó trong sự hình thành nhân mụn [8]. Một vai trò không thể phủ nhận nữa của bã nhờn là cung cấp môi trường thuận lợi cho sự phát triển của vi khuẩn P. acnes.
1.2.2 Sự tăng sừng hóa làm tắc nghẽn nang lông
Sự tắc nghẽn của lỗ nang lông trước sự phát triển của các tổn thương mụn. Sự tắc nghẽn này được tạo ra bởi sự tích tụ các tế bào keratin sừng hóa dính liền trong lỗ nang gây cản trở dòng chảy của bã nhờn. Nguyên nhân không rõ nhưng quá trình này có thể bị ảnh hưởng của androgens [2,7].
Khi trong nang bị tắc bởi các tế bào nang bong tróc bất thường, chất nhờn bị mắc kẹt trong nang, làm nang lông phình to. Xét nghiệm vi thể những tổn thương này là những nang lông chứa hỗn hợp biểu mô nang trứng, bã nhờn, vi khuẩn và nấm [9].
1.2.3 Sự phát triển của các vi khuẩn Propionibacterium acnes (P.acnes)
P.acnes là một loại trực khuẩn kị khí hiện diện rất nhiều trên da của bệnh nhân bị mụn trứng cá. Ở người bị bệnh có trung bình 114 800 vi khuẩn/ cm2, còn người không bị bệnh thì không tìm thấy vi khuẩn[17]. Khi chất bã bị ứ đọng tạo điều kiện thuận lợi cho các vi khuẩn P.acnes, P. grannulosum, S. albus,… phát triển ở dưới cổ nang lông tuyến bã. Chúng tiết ra men hyaluronidase, lipase, lecitinase có khả năng phân hủy lipid, giải phóng acid béo tự do có trong tế bào và chất nhờn bị tích tụ làm viêm tấy nang lông và cổ nang lông tạo nên mụn trứng cá dạng sẩn, mụn mủ, cục và nang [16, 17].
Khi vi khuẩn kỵ khí P.acnes trong môi trường lý tưởng của nhân mụn: giàu chất lipid cùng với việc giảm tình trạng oxy hóa. [6] việc sinh trưởng vi khuẩn P.acnes làm thủy phân chất nhày triglycerid tạo ra acid béo tự do có thể tạo thành các nhân mụn nhỏ.
1.2.4 Quá trình viêm
P. acnes tạo ra một polypeptide trọng lượng phân tử thấp [14] có thể bị khuếch tán qua biểu bì nang lông keratin hóa bất thường của nang trứng, vẫn còn nguyên vẹn về thể chất và thu hút các bạch cầu trung tính đa hình đến nang trứng. Các P. acnes bị thực bào bởi bạch cầu trung tính, giải phóng các enzyme thủy phân được cho là gây ra sự nong và vỡ nang trứng, các dịch trong các nang này sẽ tràn vào vùng da xung quanh và gây viêm. Các bằng chứng thực nghiệm cho thấy rằng các viêm là từ kết quả từ nhiều các enzyme thủy phân neutrophilic, các enzyme P. acnes, bã và các cơ quan ngoài[8].
Sự kết hợp keratin, chất bã nhờn và vi sinh vật đặc biệt là P. acnes dẫn đến sự giải phóng các chất trung gian gây viêm và sự tích tụ các tế bào lympho T, bạch cầu trung tính và các tế bào khổng lồ trong cơ thể người, điều này lần lượt gây ra sự hình thành các thành viêm, mụn mủ và tổn thương nốt. [12] [13]
1.3 Phân loại mụn trứng cá [15, 17, 18, 19, 20, 21]
Bệnh trứng cá được biểu hiện với nhiều hình thái tổn thương khác nhau. Nó có thể để lại sẹo lồi, sẹo lõm. Bệnh xuất hiện nhiều ở tuổi dậy thì, một số trường hợp bệnh giảm dần theo thời gian, nhưng nhiều bệnh nhân bệnh tiển triển dai dẳng từng đợt. Dựa vào đặc điểm của bệnh và hình thái tổn thương bệnh được chia ra thành các thể lâm sàng như sau:
1.3.1 Trứng cá thông thường (Acne Vulgaris)
Là thể rất phổ biến ở cả hai giới đặc biệt ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Các tổn thương khu trú đặc biệt ở vùng da mỡ như mặt (má, trán, cằm), ở vùng giữa ngực, lưng, vai. Đôi khi nhân trứng cá ở vành tai, bọc ở ống tai, màng nhĩ và đặc biệt gặp tổn thương u, cục, nang ở cổ, gáy. Tổn thương rất đa dạng: Nhân trứng cá, sẩn nang lông, sẩn mụn, mụn mủ, u viêm tấy, áp xe trung bì và hạ bì. Các thương tổn này không phải thường xuyên kết hợp với nhau và có đầy đủ trên một bệnh nhân.
Hình 2: Hình ảnh bệnh nhân bị trứng cá thông thường (Acne Vulgaris)
1.3.2 Trứng cá đỏ (Acne Rosacea)
Trứng cá đỏ thường gặp ở người da trắng từ 30 đến 50 tuổi. Đa số gặp ở nữ giới, nhất là người có cơ địa da dầu. Tổn thương trứng cá đỏ thường ở vùng giữa mặt, tiến triển qua nhiều giai đoạn. Trên nền da đỏ xuất hiện từng đợt sẩn mủ, đôi khi nổi cộm giống như u hạt. Sau nhiều đợt tiến triển, nhất là ở nam giới thường có phản ứng phì đại, xơ hóa ở vùng mũi tạo thành mũi sư tử. Ổ nhiễm khuẩn cũng đã được đề cập đến, đặc biệt là vai trò của Propionibacterium acnes và Demodex folliculorum
